İnteraktif Okuma

Bu araştırmamızda Kuran fihristleri üzerinde duracağımız için fihrist konusunu da biraz işlemeye çalışacağız. Bu çalışma yeni bir Kuran fihristi çalışması değil, ancak yeni Kuran fihrist çalışmalarını teşvik eden ve bu konuda yeni açılımlar, katkılar ve öneriler getirecek olan bir çalışmadır.

Fihrist üzerine yayınlanmış müstakil bir eser var mı, bilemiyorum. Fakat biz burada fihrist üzerine konuşurken konuyu kendi açımızdan ele alarak işlemeye çalışacağız ve klasik olarak başlanıldığı üzere fihristin tanımıyla işe başlıyacağız. Aşağıda görüleceği üzere fihrist kelimesinin anlamı verilirken bu kelimeyi karşılayan ve aynı anlamlara gelen farklı sözcükler de bulunmaktadır, fakat biz bu incelememizde ağırlıklı olarak fihrist kelimesini tercih edeceğiz. Bazan fihristi karşılayan diğer kelimeleri de yer yer kullandığımız noktalar olacak elbette.

Fihristin ne olduğunu açıkladıktan sonra amacının ve kullanım alanlarının neler olabileceği konusunda fazla detaya girmeden yüzeysel bilgiler vereceğiz.
 

1.1.- Fihrist nedir ?
 

Arapça bir isim olan fihrist (fihris de deniyor) şu anlamlara gelmektedir :

" Çeşitli şeyleri toplayan. * Bir kitabın başında veya sonunda yer alan ve muhtevasını gösteren cetvel, dizin, indeks. * Liste. * Kütüphane kataloğu, katalog." [1]

Birbirini karşılayan ve örtüşen kelimeler; indeks (=endeks), liste ve katalog gibi kelimelerdir.

Bir de latin kökenli, hem Almanca'da hem de Ingilizce'de kullanılan Konkordanz (Konkordans okunur), yani "Uyum, benzerlik" anlamında bir kelime var. Daha çok Incil'de geçen kelime ve konuların fihristi ile bağlantılı kullanılır. Fakat Konkordanz da fihrist anlamına geliyor ve sadece Incil ile sınırlı olarak kullanılmıyor. Herhangi bir kitapta yer alan kelime ve birbirine bağlı ve içerik bakımından benzeyen konuların alfabetik olarak yerlerini bildiren listeye veya dizine Konkordanz [2] (Ingilizce Concordance) deniyor.

Yine Almanca ve Ingilizce'de kullanılan ve fihrist anlamını karşıyan bir başka kelime daha var : Register. Kitapların fihristinde yaygın olarak bu kelime kullanılmaktadır. Konkordanz ise daha özel bir konuma sahip bulunmakta ve kapsamlı fihrist çalışmalarına bu ad verilmektedir. Incil ve hadis kitaplarının fihristi buna birer örnek teşkil etmektedirler.
 

1.2.- Fihristin Kullanım Alanları
 

Fihristin çeşitli kullanım alanları var. Mesela bir kitabı ele alırsak fihristin kullamı şu biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Her kitabın içerik sayfası bir fihristtir. Ayrıca çoğu kitap ve benzeri yayınlarda kitapda geçen kelimelerin, isimlerin ve eserlerin alfabetik fihristleri kitabın sonlarında verilmektedir. Indeks, matematiğin de konusudur. Bilgisayar proğramcılığında da önemli ve ayrı bir yeri var. Kütüphane alanında ise kitapların özelliklerine göre çeşit çeşit kataloglar tutulmaktadır. Bu kullanım alanlarına detaylıca değinecek değiliz. Konumuzla ilgili olan fihrist çalışmalarını incelerken ve fihrist çeşitlerine değinirken, fihristlerin kullanım alanları ve ne gibi fonksiyon icra ettikleri daha iyi olarak anlaşılacaktır sanırım. Ancak fihrist çeşitlerine değinirken -sadece Kuran'ı göz önünde bulunduracağımız için- bu araştırmamızda (konumuzun dışına çıkacağından) fihristlerin kullanım alanlarıyla bağlantılı olarak kuşatıcı bilgiler bulamayacaksınız maalesef. Fihrist çeşitleri duruma göre detaylandırılabilinir ve bizim burada sunduğumuzdan farklı ve değişik türler de olabilir. Bu nedenle biz Kuran üzerine düşüncemizi yoğunlaştırarak fihrist çeşitleri önereceğiz.
 

1.3.- Fihrist Metodunun Amacı
 

Fihristin amacı, arama ve tarama işlemlerini kolaylaştırmaktır. Bir kütüphane kataloğundan aradığınız eseri (fazla zaman kaybetmeden) kolayca bulabilirsiniz. Kitabın adını değil de, bir yazarın adına göre düzenlenmiş listesini istiyorsanız, o kişinin tüm eserlerini o listede görebilirsiniz. Yine bir konuyla alakalı kitaplar arıyorsanız, bu sefer mevzularına göre düzenlenmiş bir fihristten konuyla ilgili tüm eserleri bir arada bulmanız mümkün.

Bir kitabı ele aldığınızda, genelde sonlarında önemli kelimelerin, kitabda adı geçen isimlerin ve başka birimlerin indeksi listelenmektedir. Mesela aradığınız kelimenin sayfa referansı verildiği için kelimenin geçtiği sayfayı kolaylıkla bulabiliyorsunuz.

Kaynak eserlerde, fihrist bölümlerinin bulunması kolaylık açısından ve zaman kazanımı bakımından önemli bir rol oynuyor. Bu alandaki eksiklikler de gözden geçirilip ilgili fihristler geliştirilmelidir. Önceliği Kuran korumalıdır, zira bu konudaki çalışmalar henüz tamamlanmamıştır ve daha bu konuda eksik bir çok nokta ve yeni eklenecek boyutlar sözkonusudur.
 

[1] Büyük Türkçe Sözlük, D. Mehmet Doğan, 1986

[2] Großes Fremdwörterbuch, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig 1979; Wahrig Fremdwörterlexikon, Orbis Verlag, München 1983; Bertellsmann Volkslexikon, C. Bertellsmann Verlag, Gütersloh 1956, 1965 - Not : Konkordanz kelimesi fihrist anlamının dışında başka anlamlarda da kullanılmaktadır.